İnsanlar niyə depressiyaya girir?
Depresiv olmaqla depressiyada olmaq arasındakı fərqi bilirsinizmi?Yaxşı bəs bir yaxınınız depressiyadadırsa ona qarşı necə davranmalı olduğunuzu bilirsiz?
Ən çox qadınların depressiyaya girdiyini, depressiyanın 40 yaşından sonra daha çox görüldüyünü, lakin, buna baxmayaraq, uşaqlarda da ortaya çıxa biləcəyini bilirsinizmi? Bəs insan niyə depressiyaya girir? Genetik faktorlarmı, yaşanan hadisələrmi təsirlidir depressiya üzərində? Adam depressiyada olduğunu necə anlaya bilər? Depressiyada olmaqla depresiv olmaq arasındakı fərq nədir? Psixologiya Eksperti Dr.Haşmət İşıqlı depresiyanı belə izah edir ...
Depressiya təkcə bir xəstəlik olaraq başa düşülmür. Müxtəlif tipləri vardır. Ruhi xəstəliklərdə diqqətə çarpandır. Ancaq yaşanan hadisələr, fərdi uyğunluq, vasvası, həssas olma kimi xüsusiyyətlər depressiyaya girməyi asanlaşdırır. Yalnız genetik xüsusiyyətlər kafi deyil depressiya üçün. Çünki genetik xüsusiyyətlər uyğun mühit tapmazsa ortaya çıxmazlar. Bu səbəblə həyat hadisələri depressiyada olduqca əhəmiyyət daşıyar.
Spirt və siqaret depressiyaya gətirib çıxarmaz, ancaq depressiyaya meyl spirt və siqaret istəyini özüylə bərabər gətirə bilər. Depressiyayla birlikdə spirt asılılığını olduqca çox görürük. Ancaq spirt istifadəsi depresiyanı artıran bir faktordur. Adam spirt aldıqda rahatlayar, lakin ertəsi səhər qalxdığında özünü daha çox depresiv hiss edər.
Depressiyanın mövsümlərlə də əlaqəsi vardır. Xüsusilə bahar aylarında artım görülür. Təkrarlayıcı bir narahatlıq olduğu üçün də bu dövrlərdə mütləq diqqət yetirmək lazımdır.
Depressiya ən çox kimlərə görülür?
Depressiya əvvəllər 40 yaşdan yuxarı insanlarda ortaya çıxardı. Ancaq zəmanəmizdə depressiya 20 yaşa qədər enmiş vəziyyətdədir. Yenə də 40 yaşından sonra daha çox görülür.
Depressiya qadınlarda daha çox görülür. İntihar cəhdi də qadınlarda daha çoxdur.
Ancaq depressiya nəticəsində intiharla ölüm nisbəti kişilərdə daha yüksəkdir.
Subaylıq, işsiz olma, ailə dəstəyinin olmaması, spirt ya da narkotik maddə istifadəsi depressiyaya meyli artıran vəziyyətdir.
Depressiya zamanı əhəmiyyətli bir narahatlıq vardırmı?
Depressiyanın nəticələri əhəmiyyətlidir. Funksionallıq və adamın həyatını məhv etməsi, intihar potensialı daşıması amillərini nəzərə alaraq diqqət yetirilməsi lazım olan bir xəstəlikdir. Psixi narahatlıqlar arasında ən çox intihar depresiv vəziyyətlərdə ortaya çıxır. Buna görə də mütləq müalicə edilməsi lazımdır.
Ən az 6 ay dərman istifadə etməyi, uzun müddət də psixoterapiya görməyi tələb edən bir ruhi narahatlıqdır. Müalicələr əhəmiyyətlidir, çünki depressiyaya gətirib çıxaran meylləri aradan qaldırmasaq müalicədə yaxşı nəticə əldə edə bilməzsiniz. Müalicə prosesinin nə qədər davam edəcəyi fərdi fərqliliklərə bağlıdır. Bəzən üç seansda nəticə alına bilər, bəzən 2 il çəkə bilər. Bu problemlərin nə qədər dərində olduğuyla əlaqədardır.
Depressiyanın dərman müalicəsi və terapiylə bərabər təqib edilməsi lazımdır. Çünki depressiya əgər müalicə edilməzsə 60% yenidən təkrarlanır.
Depressiyada olduğumuzu necə anlaya bilərik?
Depressiyayla depresiv duyğu vəziyyətini bir-birindən ayırmaq lazımdır. Depressiya çəkdiyimiz səxəntılar, uğursuzluq və s. hallarda ortaya çıxır. Bir neçə saat ya da bir neçə gün çəkib ortadan itir.
Bir duyğu vəziyyətinə depressiya deyə bilməyimiz üçün həftələr boyu davam edən bir vəziyyətin ortaya çıxması lazımdır. Gündəlik fəaliyyətləri davam etdirməkdə bəzi çətinliklərin görülməsi və daha əvvəl zövq aldığımız fəaliyyətləri edə bilməmək və ya edərkən əvvəlki kimi zövq almamaq depressiya halı sayılır. Hər ağlayanı və ya hər kədərli olanı da depressiyada olaraq qiymətləndirə bilmərik.
Bəzən xəstənin yaxşı halını görərsiniz, üzü gülür, amma əslində bu hal depressiya ola bilər. Məhz bu səbəblə bütün həyatı nəzarətdə saxlamaq lazımdır.
Depressiyadan özümüz azad ola bilərikmi?
Bu depressiyanın ağırlığına bağlı olaraq dəyişir. Depressiya öz-özünə yaxşılaşar. Təbii ki, çox ağır depressiya deyilsə... Ancaq bu çox ağrılı və adamın həyatını pozan bir müddətdir. Buna görə də mütləq bir mütəxəssis tərəfindən müalicə edilməsi lazımdır.
Hətta birinci pillə həkimlər belə bunu tanıyıb müalicə edə bilərlər. Ancaq ruhi xəstəliklər çox diqqət yetirilməsi lazım olan vəziyyətlərdir. Depressiya ən çox intihar riski ehtiva edən ruhi narahatlıqdır. Ona görə də mütləq bir mütəxəssis tərəfindən müalicə edilməlidir.
Uşaqlar da depressiyaya girərmi?
Uşaqlıq çağı depresiyası gün keçdikcə artır. Diqqət yetirilməsi lazım olan ən əhəmiyyətli şey depressiyanın mənşəyinin nə olduğudur. Xüsusilə ilk 6 yaşa qədər olan uşağa davranışlar çox əhəmiyyətli olmalıdır.
Ailə içində həddindən artıq bir duyğu, uşağı özündən kənarlaşdırmaq kimi halların olmaması ya da həddindən artıq soyuq davranışların olmaması, uşağın tualet təhsilinin qatı bir şəkildə verilməməsi və uşaqla ünsiyyətin təmin edilməsi depressiyaya meylin qarşısını almaq baxımından çox əhəmiyyətlidir.
Valideynlərdən birinin, ya da uşağa baxan digər birinin itkisi depressiyaya zəmin hazırlaya bilər. Bu mövzuda edilə biləcək bir şey yoxdur təbii ki.
Uşaqlıq depressiyalarının müalicəsində vəziyyətə görə dərman istifadə edilə bilər. Ümumiyyətlə oyun terapiyası tərzində bir müalicə olmalıdır. Uşaq 13-14 yaşlarındadırsa normal psixoterapiya tətbiq oluna bilər, ancaq yaşlılardan fərqli üsul tətbiq olunur.
Depressiyada olan biri ilə ətrafındakılar necə davranmalıdır?
Normal, heç bir şey olmamış kimi davranmaq lazımdır. Ancaq xəstə depressiyaya girdiyi, funksionallığı azaldığı, gücsüz qaldığı və bir şey etmək istəmədiyi zaman ailələr ya da yaxınları tərəfindən çətinlik çəkir. "Çölə çıx, tətilə get" kimi sözlərlə razı edilməyə çalışırlar. Halbuki mühit dəyişikliyinin xəstəyə heç bir faydası olmaz.
Depressiyadakı xəstəyə deyiləcək olan sözlər budur: "Biz buradayıq, sənə hər zaman dəstək olacağıq. Narahatlığın keçəcək, sən ürəyin nə istəyirsə onu et, ürəyin heç bir şey etmək istəmirsə də heç bir şey etmə və s."
